18/09/2020
Zelfregulerend leren
Zelfreguleren en studeren en proberen
Ik wil jullie graag een verhaal vertellen, dat van de trotse leerkracht en haar kroost. Twee jaar geleden gaf ik les in een 1B-klas, waarin leerlingen op maandag hun werk voor de rest van de week moesten inplannen. De dag waarop ons avontuur begint, was er eentje waarop alles misliep. De printers werkten niet, waardoor de leerlingen geen planninginstrument konden gebruiken. Bovendien lagen zowel de wifi, als ons smartboard plat. Veel instructie- en werkactiviteiten konden dus niet doorgaan. Terwijl de teamteachers aan crisismanagement deden, zagen we dat een aantal leerlingen zich afzonderden. Een leerling had zelf een planning gemaakt en was alvast beginnen werken. Ze noteerde welke taken ze wanneer wou doen en duwde de taken waar ze internet voor nodig had een aantal dagen vooruit. Ik mocht er een foto van nemen om erover te stoefen. Knap, he?
Veel teamteachers beslissen samen te werken in een setting waarin leerlingen eigenaarschap dragen over hun eigen leerproces. Een belangrijk onderdeel daarvan, is de verantwoordelijkheid die leerlingen krijgen om hun taakuitvoering te plannen, te monitoren en te evalueren. Men spreekt wel eens over zelfregulerend leren. Ik vind dat een technisch en lastig onderwerp om over te spreken, maar ik doe een poging. Kort door de bocht betekent zelfregulerend leren dat leerlingen doelbewust aan het werk te gaan. Dat kan gaan van de kleuter die een keuze voor een hoek maakt voor de rest van de voormiddag, tot de leerling van het vijfde leerjaar die zichzelf motiveert om zijn rekensommen te maken, ook al vindt die dat niet leuk, via de puber die de hulpkaart voor verenkelen en verdubbelen neemt wanneer hij een schrijftaak moet maken tot de student die een examenplanning maakt en in het midden van de blok beseft dat zijn studiemethode niet effectief is die aanpast.
Wat het onderwerp complex maakt, is de wetenschap dat zelfregulerend leren hersenfuncties nodig heeft die bij veel kinderen en jongeren nog niet volledig ontwikkeld zijn. De fameuze prefrontale cortex die o.a. het emotie- en motivatiesysteem reguleert, is gemiddeld pas rond je eenentwintigste volledig ontwikkeld (en laat ons eerlijk zijn, bij veel volwassenen ook nog niet helemaal klaar, toch?). Dus hoe kan je dan verwachten dat leerlingen al dingen kunnen, waar hun hersenen letterlijk nog niet klaar voor zijn?
Mijn visie daarover is dat het de verantwoordelijkheid van de school is om leerlingen zelfregulerend te leren werken. Het is namelijk een cruciale competentie in de schoolse en dagelijkse leven van leerlingen. Uit onderzoek blijkt dat het een grote impact heeft op het leren. Uit ervaring blijkt dat leerlingen die het gewoon zijn zelfstandig te werken aan de hand van een planning, het gemakkelijker hebben gehad tijdens de maanden van afstandsonderwijs. Net zoals zoveel andere schoolse competenties, doe je dat door hen sterk te ondersteunen en het leerproces stapsgewijs en op maat van de leerling te laten gebeuren. En ook hier wil ik benadrukken, net zoals in de blog over differentiëren, dat je niet hoeft te teamteachen om zelfregulerend werkend te ondersteunen, maar het helpt wel.
Hoe?
Ruwweg kan je zelfregulerend leren onderverdelen in drie deelfuncties.
Taakkennis
Leerlingen moeten weten hoe ze een taak moeten uitvoeren en wat van hen verwacht wordt.
Teamteachers
- maken afspraken over een uniformiteit in geschreven instructie op toetsen, taken of eigen bundels.
- maken afspraken over het gebruik van pictogrammen.
- maken instructiefilmpjes voor hun vak, die leerlingen kunnen herbekijken wanneer ze zelfstandig aan hun taken werken.
- maken stappenplannen en instructiekaarten, die leerlingen kunnen gebruiken terwijl ze zelfstandig werken. Teamteachers hebben vaak een aangepast lokaal met plaats voor deze hulpmiddelen. Hoe je die inzet, onderwijs je (zie: strategieën).
Zelfkennis:
Leerlingen verwerven inzicht in hun eigen niveau, leervoorkeur, interesse, …
Teamteachers
- houden individuele leerlinggesprekken (dankzij teamteaching kan dat in de klas en tijdens de lesuren).
- structureren zelfreflectie, bijvoorbeeld door niveaus in competenties als plannen of volhouden te beschrijven aan de hand van criteria. De SAM-schaal is hier een goede leidraad voor.
- geven een instaptest, waardoor leerlingen zicht krijgen op hun niveau en daarna in niveaugroepen kunnen werken (zie: differentiëren).
- werken met kaartjes (of dobbelstenen of verkeerslichten of …) waarmee leerlingen tijdens het werken aan een leerkracht kunnen laten weten dat ze hulp nodig hebben. Op die manier leren leerlingen zich in te houden om niet meteen een vraag door de klas te roepen.
Kennis van strategieën
Leerlingen kennen strategieën om hun werk te plannen en het leren te ondersteunen. Ze weten wanneer en hulpmiddelen ingezet worden.
In Bimsem, Mechelen geven de leerkrachten van de tweede graad LO-sport sinds dit jaar les met teamteaching. De leerkrachten zijn volop aan het uittesten wat leerlingen nodig hebben om hun werk te plannen en wat leerkrachten nodig hebben om een overzicht te bewaren over waar leerlingen staan. Ze beginnen het schooljaar analoog met papieren planningen, maar overwegen door te groeien naar een digitaal systeem. Je hebt er geen ingewikkelde systemen voor nodig, via online versies van excel (via Google Drive of Microsoft Team) kan je het een en ander organiseren. Zo zullen de leerkrachten binnenkort een systeem invoeren waarin leerlingen een weekplanning krijgen via Excel in Teams. Daarin kiezen leerlingen in elk lesuur een activiteit via een dropdownmenu. Die keuzes worden via formules geregistreerd in een ander tabblad voor leerkrachten. De technische kant in te ingewikkeld om via een blog te beschrijven, maar aarzel niet om meer informatie te vragen. De belangrijkste tip kreeg ik alvast van de leraar die dit ontwikkelde: “Google gewoon alles wat je wil doen, bijvoorbeeld How do you hide a spreasheet on Excel.” Soms is Google wel je beste vriend.
Basishouding
Zelfreguleren moet je leren
De leerkracht is ervoor verantwoordelijk leerlingen zelfregulerend te leren werken. Een eerste manier om dit aan te leren, is via expliciete instructie, dat niet te verwarren is met doceren of opleggen. Elke leraar kan voor een leeractiviteit met de leerlingen spreken over hoe je deze taak plant, tijdens het werken vragen stellen en achteraf reflectie aanmoedigen. Een tweede manier is zelfregulering modellen. Dat betekent dat de leraar zelf luidop nadenkt over wat hij moet doen om tot een resultaat te komen. Als je met planningsinstrumenten werkt, help je leerlingen door te tonen hoe je zoiets kan gebruiken. Ondersteun dit met stappenplannen.
Zelfreguleren moet je opbouwen
Hou rekening met de ontwikkeling van het brein van je leerlingen om na te gaan of ze de vaardigheden die je van hen verwacht aankunnen. Werk met een groeilijn, waarin verschillende vaardigheden
- expliciet aangeleerd worden (zie hiervoor),
- ondersteund ingeoefend worden en
- stap voor stap zelfstandig uitgevoerd worden.
Je kan dit bijvoorbeeld doen door een planningsinstrument ingevuld aan te bieden, om leerlingen te leren wennen aan werken met zo’n instrument. Pas in een tweede stap plannen leerlingen hun werk zelf in.
Zelfreguleren, dat is differentiëren
Zelfs als je rekening houdt met deze gemiddelden, zal je merken dat de ene leerling sneller weg is met een strategie dan de andere. Dus ook op dit vlak kan je differentiëren. Gelukkig heb je een teamteacher naast je! Je kan er dus voor zorgen dat je ondersteuning op maat kan aanbieden.
Veel succes!
Lisa
Aan de slag?
Dagelijks Leren ondersteunt je school in trajecten op maat. Lees erover of neem contact op voor meer informatie.
Meer lezen
Lees meer op de onderzoekspagina van Dagelijks Leren, scroll naar onder.
Boeken
Jolles, J. (2016). Het tienerbrein. Over adolescenten tussen biologie en omgeving. Amsterdam University Press.
Websites
Education Endowment Foundation
Schoolmakers: e-course Leren Differentiëren
Vandenbranden, Kris. In 7 stappen naar een krachtiger onderwijs van de zelfregulering van leerlingen. 23 mei 2020 op de blog Duurzaam Onderwijs.
