Je bent leraar én leider:
hoe doe je dat?

Wie zijn al die mensen die een vorm van leiderschap opnemen, ook als ze geen directeur zijn? Leraren die voorzitter worden van een werkgroep. Vakgroep-verantwoordelijken. Mensen die een schoolreis in goede banen leiden. En die ene collega die het schoolfeest altijd in handen neemt. Samen onderwijs maken vraagt leiderschap van velen. Hoe pak je dat aan?

Het product

Elke vorm van teamwerking in het onderwijs heeft een bepaald doel. Soms is dat glashelder: je moet ervoor zorgen dat er tegen een bepaald moment een schoolfeest, een reis, een project staat. Op andere momenten is je doel voor interpretatie vatbaar. Zoals wanneer je oudercontact niet alleen praktisch georganiseerd moet worden, maar ook moet voldoen aan de schoolvisie op ouders- en thuisbetrokkenheid. Vaak is op zoek gaan naar het precieze doel van je werkgroep de eerste stap in een proces. De werkgroep taalbeleid probeert een talig doel op leerlingniveau te formuleren, de vakgroep techniek onderzoekt wat ze dit schooljaar willen bereiken. Zonder doel, de vraag: “Waarom zitten wij hier eigenlijk?”

Wat kan je doen?

Wie bepaalt je doelstellingen? Heb je als werkgroep carte blanche om zelf te bepalen wat je precies wil bereiken, of krijg je een opdracht mee van je directeur? Als je dat niet zo zeker weet, bevraag het expliciet. Het kan zijn dat je werkgroep zelf kan bepalen waar je naartoe wil werken, maar wel binnen bepaalde krijtlijnen van de schoolvisie, de eindtermen of een bepaald budget. Helderheid daarover is cruciaal voor het proces.

Hou je doelstellingen SMART. Hoewel we hier niet pleiten voor een eindeloze zoektocht naar SMART geformuleerde doelstellingen – in een complex proces als het onderwijs is dat niet altijd eenvoudig – we zien dit wel als een handige kapstok. Zijn de doelen van je werkgroep

Specifiek. Streven jullie samen een concreet doel na, eentje dat je kan afvinken, zien of doen?

Meetbaar. Kan je op het einde van je termijn evalueren of je doelstellingen bereikt zijn?

Aanvaardbaar. Kunnen de teamleden zich achter deze doelstelling scharen? Begrijpen ze wat de bedoeling is, komt dat overeen met hun eigen waarden en ‘goesting’?

Realistisch. Haalbaar. Kiezen jullie een focus of werk je aan alles tegelijk, en dus aan niets?

Tijdsgebonden. Wanneer is onze deadline? Hoe lang kunnen we hieraan werken? Hoe vaak kunnen we, moeten we, willen we samenkomen? Wanneer lukt dat?

Plaats de leerling centraal. Probeer je ambitie op leerlingniveau te formuleren. We willen dat onze leerlingen sterke, academische schrijvers worden. We willen onze leerlingen doen shinen op het schoolfeest. We willen een sterk partnerschap met de ouders, zodat leerlingen voelen dat we een team zijn. Zelfs als de leraar centraal staat, zoals bij broodnodige onderwerpen als veerkracht en teamzorg, doet het deugd om eens te kijken naar hoe de leerling er beter van wordt. Waarom? Omdat de leerling en haar groei is waar ons onderwijs om draait. Je kan er heel wat collega’s mee enthousiasmeren én je kan evalueren of je leerlingen er echt wat aan hadden. Is dat geen mooiere succeservaring dan wanneer je doelstelling is: ‘We moeten een visietekst taalbeleid schrijven.’, ‘We moeten een planning opstellen voor het feest.’ of ‘We moeten de oudercontacten voor dit schooljaar op onze schouders dragen.’

Het Proces

Een belangrijke stap in het proces beschreven we al, namelijk samen het doel van je groep specifiek maken. Maar wat zijn dan die andere stappen? Moet jij nu, als voorzitter van de groep, al het werk alleen doen? Wat kan je verwachten van een ander? Hoe zorg je voor een efficiënt verloop van een overleg, dat – laat ons eerlijk zijn! – in het onderwijs vaak op de middag valt. Als leider in het onderwijs ben je dus niet alleen bezig met het product, maar ook met het proces.

Wat kan je doen?

Bespreek en verdeel rollen & taken. Niets zo vervelend als veel bespreken, maar geen stap verder komen. Weet iedereen wel wat er van hen verwacht wordt? Kan iedereen de taak wel aan? Wat veel teams vergeten, is die dingen expliciet maken. Bespreek wie welke rol heeft en omschrijf wat er van die rol verwacht wordt.

Een gouden tip: eindig een overleg ook met het overlopen van de to do’s die er die vergadering werden besproken. Is elke taak expliciet bij iemand gelegd? Zijn de taken haalbaar? Begin het volgende overleg met het overlopen van die taken. Zijn ze allemaal uitgevoerd? Waarom wel, waarom niet? Moeten we delegeren, schrappen of aanpassen?

Wie heeft beslissingsrecht? In veel werkgroepen rijst wel eens de vraag: “Mogen wij dat zomaar beslissen?” Hou je lijntjes met een schoolleider of anderen kort. Maar bedenk ook even wie impact zal voelen van jullie beslissingen. Die leraren verdienen het om af en toe klankbord te zijn en feedback te geven. Zo kan een kernteam taalbeleid niet helemaal alleen beslissen wat er in de klassen moet gebeuren. Als je je lerarenteam wil overtuigen en meenemen in het verhaal, zal je hun stem regelmatig moeten horen. Maak dan handig gebruik van personeelsvergaderingen, enquêtes of bezoeken aan andere werkgroepen of vakgroepen.

Hou rekening met groepsdynamiek. In deze blog schreven we wat meer over groepsprocessen. Hou er als voorzitter rekening mee dat werkgroepen ook teams zijn. Enkele concrete tips:

Zorg voor een kennismaking, ook al kennen de mensen elkaar al. Zorg bijvoorbeeld voor een boeiende check-in die te maken heeft met het onderwerp. Bv. iedereen vult de zin aan: ‘Voor mij is de Romereis geslaagd, als …’, of vraag leraren van de werkgroep leesbeleid om hun favoriete kinder- of jeugdboek mee te nemen.

Zorg voor werkvormen die iedereen aan het woord laten. Anders zijn de luidste sprekers het meest aan het woord. Think – pard – share is een klassieker: iedereen denkt zelf na over een vraag of een probleem, vervolgens deelt die dat met een buur en tot slot wordt alles in de groep gegooid. Flappenbrainstorm is een andere: leraren verdelen zich in groepen en krijgen een flap (een A3-blad), een stift en een vraagstuk waar ze over brainstormen. Na een tijdje worden de flappen doorgegeven en brainstormen groepen verder op elkaars output.

Verdiep je in werkvormen als de sociocratie 3.0. Besluitvorming verloopt daar met handgebaren. Wanneer er een besluit genomen moet worden, formuleert iemand een voorstel zo concreet mogelijk. Iedereen aan tafel kan met een handgebaar aangeven of die geen bezwaar heeft, een zorg of een bezwaar. Klinkt misschien kinderachtig of niet-authentiek, maar uit ervaring weten we dat het soms stille stemmen toch een zegje geeft

Hou rekening met het verloop van een proces. De meeste processen zijn een hopeloze wirwar en geen rechte lijn. Maar goed, in een ideale wereld ziet een proces er ongeveer zo uit:

Kennismaking met elkaar, kennismaking met het thema.
Doelstellingen van de werkgroep vastleggen.
Samen leren: brainstormen, inspiratie opzoeken, uitwisselen, …
Doelen en acties plannen.
Acties samen uitvoeren.
Evalueren.
Opnieuw beginnen.

Tot slot, enkele tips die je vergadering zullen redden. Ken je die uitspraak, ‘This meeting could have been an e-mail.’ Niets zo vervelend als je kostbare middagpauze te verdoen aan een vergadering, terwijl je de informatie ook gewoon op mail had kunnen krijgen. Hier dus enkele tips.

Wie moet op de vergadering zijn? Nodig alleen hen uit.
Denk na over de agenda en maak die transparant.
Denk na over wat je met elk agendapunt wil bereiken én deel dit. WIl je informeren, uitwisselen, brainstormen of een knoop doorhakken?
Kies de juiste werkvorm. Soms is dat niet de vergadering.
Verdeel rollen: een voorzitter en een verslagnemer zijn er twee belangrijke (en worden best niet door dezelfde persoon uitgevoerd). Maar er kan ook een versnaperaar zijn, een tijdsbewaker, een gastheer- of vrouw in wiens lokaal we mogen samenkomen, …
Begin met een check-in en eindig met een check-out.

Meer daarover lees je in onze blog: ‘10 geboden voor een mislukte werkgroep op school.‘, met daarin enkele concrete tips.

Meer lezen?

Meer tips en concrete werkvorm over samen onderwijs maken, vind je in het boek Team Teach.

Laat je ondersteunen

Laat je ondersteunen! Met Dagelijks Leren komen we graag naar je school, scholengroep of scholengemeenschap om alle leerkracht-leiders te begeleiden. Stuur ons een mailtje op info@dagelijksleren.be