Tien jaar inclusief onderwijs in sneltreinvaart

Het is moeilijk te geloven, maar het M-decreet is ondertussen al tien jaar oud. Er zijn drie ministers van verschillende partijen over gegaan en ondanks de nobele bedoelingen (leerlingen met een beperking meer kansen geven in het gewoon onderwijs om segregatie te voorkomen) werd het een traject met veel hobbels. Zowel leerkrachten als ouders hebben vaak hun twijfels geuit omdat zo’n grote omwenteling niet haalbaar is zonder voldoende middelen, inhoudelijke kennis, begeleiding en professionalisering.

• Veel leerkrachten – en ik was er daar één van – kregen het gevoel dat er eerst hervormd werd en men daarna pas nadacht over hoe we iedereen mee konden krijgen. We werden bedolven onder papierwerk, kregen de noodzakelijke ondersteuning niet of te laat en zagen de ene na de andere leerling verzuipen.
• Leerondersteuners botsten op schoolteams die hun klasdeuren liever gesloten hielden en moesten hun eigen job heruitvinden zonder duidelijke richtlijnen.
• Ouders stelden vragen bij de overdiagnose die plaatsvond om ondersteuning te kunnen krijgen – zeker bij kleuters! – en waren niet overtuigd van de meerwaarde van inclusief onderwijs ten opzichte van gespecialiseerd onderwijs in kleine klassen.

In 2015 gaf ik les aan een 1B-klas vol diversiteit – en ik hield ervan. Met een vast team van vier bereidden we lessen samen voor, en stonden we in duo’s voor de klas. We konden leerlingen individueel begeleiden en echt inspelen op hun noden. Maar het M-decreet maakte het ons wel héél moeilijk en op één jaar tijd verloren we dan ook vijf leerlingen, omdat de noden te groot waren en de middelen te beperkt. Dat deed pijn.

Sinds september 2024 is het Decreet Leersteun van kracht, in een poging komaf te maken met de scheeftrekkingen en het stijgend aantal inschrijvingen in het buitengewoon onderwijs tegen te gaan. Het nieuwe model belooft meer kwaliteitsvolle ondersteuning van Leersteuncentra, die het vaste aanspreekpunt voor school én ouders worden, expertise centraliseert en de brede basiszorg in scholen zal versterken.

Hoe ziet de toekomst eruit? Een Commissie Inclusief Onderwijs tekende een langetermijnvisie uit om tegen 2040 naar een volledig inclusief onderwijs te gaan. Ze schreven maatregelen voor om ervoor te zorgen dat het onderwijs kwalitatief kan blijven, zoals het vormen van kleinere klasgroepen, multidisciplinaire teams en – daar zijn we weer! – extra middelen. Is dit een goede zaak? Dat zal moeten blijven uit de proeftuinen die opgestart zijn. Vanuit onze expertise met samenwerkend en multidisciplinair lesgeven (co- en teamteaching) geven we enkele inzichten mee.

De oplossing: samen lesgeven?

Co-teaching werd ooit ontwikkeld voor inclusie: een leraar geeft les met een expert in leerproblemen, zoals een logopedist, een zorgondersteuner, een leerlingbegeleider of een leerkracht buitengewoon onderwijs. Ondertussen werken veel scholen met vormen van teamteaching en met een goede reden: twee paar handen in de klas betekent meer mogelijkheden om te differentiëren, observeren, begeleiden, feedback geven. Als alle scholen tegen 2040 inclusief zijn, staan we tegen dan allemaal samen in de klas? Wat mij betreft kan dat, maar wel onder voorwaarden.

1. Middelen. Teamteaching is intensief en vraagt tijd en energie, terwijl het onderwijsveld nu al op haar tandvlees zit. Geef scholen extra lesuren voor beginnende co-teams, voor overleg en professionalisering.
2. Brede basiszorg. Inclusie gebeurt niet op aparte momenten in een lokaaltje verderop in de gang. Het gebeurt in de klas, op de speelplaats, tijdens uitstappen. Universal Design of Learning biedt een straf kader: wat werkt voor een leerling met een specifieke nood, kan vaak ook voor een hele klasgroep dienen. Daarnaast hebben leerlingen soms ondersteuning op maat nodig en er is niets mis met een begeleider op maat van het kind. Iemand die een kind en ouders door en door kent en die in de klas observeert, ondersteuning biedt en de lesdoelen vertaalt. Ik geloof dat die deel kan uitmaken van de brede basiszorg in de klas.
3. Expertise in leraren coachen. Ondersteuners hebben veel kennis, maar ervaren ook weerstand. Leerkrachten coachen is een vak apart – scholen moeten leren samenwerken én hun deuren durven openen. Bij Dagelijks Leren geven we opleiding rond leerkrachten coachen aan leerondersteuners.
4. Ondersteuning voor samenwerking. Goed co- of teamteachen vraagt ook een goede samenwerking. Dat gebeurt niet vanzelf. De onderzoeksgroep ESTAFETT ontwikkelde randvoorwaarden voor teamteaching en belangrijke items daarop gaan over evenwaardigheid, een duidelijke taak- en rolverdeling en communicatie. Investeer in coaching van teams, ook als het even schuurt.
5. Rust in de klas. Teamteaching hoeft niet te betekenen dat je altijd lesgeeft aan grotere klassen. Idealiter is het net een manier om meer rust, kleinere groepen en begeleiding te creëren, maar in veel scholen is samenwerking alleen mogelijk wanneer twee klassen samengezet worden. Sterk, maar niet de ultieme toekomst. Geef met kleinere klassen en meer leerkrachten per leerling ademruimte aan leerkrachten én leerlingen die hunkeren naar rust in de klas.
6. Ouders als partners. Teamwerk wordt de standaard – laat ouders een volwaardige partner zijn van dat team. Ouders zijn geen obstakel, maar een cruciale bondgenoot omdat ze hun kind het beste kennen. Betrek hen als volwaardige partners in het leerproces van hun kind.

En de winnaars?

Ik blijf geloven in inclusie, zeker nadat ik leerlingen zag afstuderen dankzij het harde werk van leerkrachten, begeleiders en ouders. Zij verdienen méér steun.  Inclusie is geen slogan, maar als investering in excellent onderwijs voor élk kind met als doel een volwaardige participatie van mensen met een handicap in onze samenleving.