Het probleem?

Is gebruik van smartphones bij kinderen en jongeren door en door slecht, of veroorzaakt het geen enkel probleem? Intuïtief voel ik, samen met het overgrote deel ouders, leerkrachten en andere volwassenen dat overmatig telefoongebruik niet anders kan dan negatieve gevolgen hebben op jongeren – op hun focus, op hun welbevinden, op hun goesting om in bomen te klimmen. Die intuïtie wordt gevoed door anekdotes van die ene leerling die een eetstoornis ontwikkelde, die zoon van de buren die toxisch mannelijk gedachtengoed verkondigt of een klas die je niet meer tot het lezen van een boek krijgt.

Het antwoord op de vraag: “Heeft smartphonegebruik een positieve of een negatieve invloed op een individuele jongere – laat staan een generatie?” is echter niet zo eenvoudig en het onderzoek is nog volop in ontwikkeling. Daarom verbaast het me dat dit debat gevoerd wordt zonder te verwijzen naar de multidisciplinair project Disconnect 2 Reconnect, gecoördineerd door Mariek Vanden Abeele en Marijn Martens. Zij onderzoeken al jaren intensief en uitgebreid het effect van smartphones op het welbevinden van jongen en volwassenen en het hoeft niet te verbazen dat hun voorlopige conclusies een pak genuanceerder zijn dan: ‘smartphone, goed of slecht?’ Bekijk dus zeker hun projectwebsite met heldere en begrijpelijke output!

Ik leerde onder andere in hun Digirapport dat niet alle jongeren problemen ervaren door hun smartphone, én dat de problemen die er wel zijn, diverse oorzaken hebben en dus verschillen oplossingen vergen. Sommige jongeren kunnen zichzelf moeilijk reguleren, wat voor mij heel herkenbaar is. Ik heb verschillende tricks en tools nodig om mijn sociaal mediagebruik te beperken omdat ik het niet op wilskracht alleen kan. Andere jongeren worden aan de andere kant slachtoffer van cyberpesten of zien af van online haat. Het zijn twee voorbeelden van de clusterprofielen die de onderzoeksgroep definieerde en je voelt meteen hoe je beide profielen niet over één kam kan scheren.

Het onderzoek van Tom De Leyn toont bovendien aan dat ‘dé jongere’ en ‘hét smartphonegebruik’ niet bestaat. Luisteren we bijvoorbeeld voldoende naar minderheidsgroepen, die een verhaal in grijswaarden vertellen. Voor veel jongeren betekent de smartphone net contact met het thuisland, een gemeenschap die je in je gezin of dorp niet vindt, een manier om te leren in je thuistaal en soms zelfs een emancipatorische tool om te mogen deelnemen aan buitenschoolse activiteiten omdat ouders op de hoogte kunnen blijven.

Ik denk dat het mij brengt tot mijn grootste probleem: we vergeten de jongeren zelf te betrekken. Vele onder hen zijn zelf kritisch over hun eigen smartphonegebruik en zouden niets liever willen dan te detoxen, anderen geven aan dat het net dankzij hun toegang tot de wereld is dat ze bijvoorbeeld als trans jongere taal vinden voor hun identiteit, of als migrant toegang hebben tot de actualiteit in hun land. Die nuance lezen we ook in het rapport Apenstaartjaren van Mediawijs. Ik ben bang dat wanneer we alleen focussen op het negatieve en een probleem denken op te lossen door te verbieden, we de verbinding met onze jongeren dreigen te verliezen. Willen we niet net weten wat ze doen, in gesprek kunnen gaan en gemeenschapsvorming aanmoedigen, ook als die online gebeurt?

De oplossing

Hoe lossen we dit op? Ik ben het in principe eens met de voorstellen uit de open brief. Het probleem zit hem volgens mij in de uitvoering. Zo is het op dit moment volgens mij niet mogelijk om een leeftijdslimiet toe te passen zonder al onze private gegevens te grabbel te gooien. Ooit werd het voorstel gelanceerd om ItsMe te koppelen aan sociale media, wat met meteen in de dystopie van Dave Eggers’ The Circle stuurt. Onze onderwijsminister heeft ons allemaal in snelheid gepakt door heel snel een smartphoneverbod in alle scholen door te voeren. Veel leerkrachten en directeurs geven echter aan dat ze in principe niet tegen zo’n verbod zijn, maar dat de controle en uitvoering ervan niet eenvoudig is. De meeste Vlaamse en Brusselse scholen hadden immers al in zeker mate een verbod, wie denkt dat gsm’s in de klas niet al jaren de nagel aan de doodskist is van menig leerkracht, is nog niet vaak in scholen geweest. Ik werk sinds september intensief samen met een school die vorig jaar al een smartphoneverbod invoerde en hoewel de effecten positief ogen, blijft een taak voor elke leerkracht en opvoeder om te controleren, confisceren en registreren.

Kunnen we dan niets doen? Natuurlijk wel! Wat ik zonder aarzelen onderteken, is de oproep aan onze overheid om de ongebreidelde vrijheid van techbedrijven als Meta, X en TikTok aan banden te leggen, strenge beperkingen te stellen en waar nodig met Europa boetes te geven als ze zich er niet aan houden. Daarnaast ben ik een onderwijsmens, ik zie wel heel veel heil in overkoepelende trajecten.

🧠 Zo kan een school zich met het hele team inzetten om hun kinderen zelfgerulerende vaardigheden aan te leren, skills die ontzettend veel effect op het leren hebben volgens de toolkit Leren en Lesgeven van Leerpunt.be. Je omgang met smartphones (zelf)reguleren maakt volgens mij intrinsiek deel uit van zo’n traject, zeker als je in een school voor secundair onderwijs werkt.

💚 Ik denk ook aan projecten rond welbevinden, waarmee teams zich buigen over een proactief en duurzaam anti-pestbeleid. De meest succesvolle projecten tonen aan dat inzetten op een verbindend schoolklimaat, inclusief gesprekken over cyberpesten, beter werkt dan een smartphoneverbod op zich.

🌏 Tot slot werken veel scholen actief aan kritisch mediagebruik en is het heel straf om samen in zetten op fake news of AI-gegenereerd beeldmateriaal te herkennen, haatspraak te onderzoeken en bronnen leren onderzoeken.

Geprikkeld om hier met je school op in te zetten? Geef ons een seintje op info@dagelijksleren.be en we ontwikkelen een project op maat van je school. Wij werken altijd samen met inhoudelijk experten, wij begeleiden het proces.