De oorzaken van psychosociale risico’s

Op de site van Onderwijs Vlaanderen lezen we dat psychosociale risico’s werkgebonden stressoren zijn die het welzijn en de gezondheid van werknemers aantasten. In het volwassenenonderwijs zien we vooral:

• Hoge werkdruk en planlast, onder meer door onregelmatige werkuren, last-minute wijzigingen en combinaties van jobs. 
• Onvoldoende afbakening van verantwoordelijkheden, waardoor sommige leerkrachten structureel te veel hooi op de vork nemen. 
• Gebrek aan verbinding of erkenning, bijvoorbeeld wanneer teamleden op verschillende locaties werken en elkaar zelden zien.

Daarnaast horen we steeds vaker leerkrachten en trajectbegeleiders verzuchten dat het doelpubliek stevig aan het veranderen is: zo zien veel leerkrachten van basiseducatie of in richtingen voor het diploma secundair onderwijs een grote instroom van jonge cursisten die met rugzakjes komen. Hun thuissituatie is niet altijd gemakkelijk, ze hebben steun en coaching nodig waar een centrum niet altijd de juiste mensen met de juiste opleiding – laat staan voldoende uren en middelen – voor hebben. Stress ontstaat wanneer mensen meer moeten dragen dan ze (denken) aan (te) kunnen – in veel gevallen is de draaglast een pak groter dan de draagkracht. 

Het huis van werkvermogen: een stevig fundament bouwen

Het huis van werkvermogen biedt een helder kader om deze risico’s te begrijpen én te beïnvloeden. Het werkvermogen van een leerkracht is als een huis met vier verdiepingen – je kan pas aan het dak werken wanneer de fundamenten stevig staan.

• Gezondheid en energie
  Stress en vermoeidheid tasten letterlijk het fundament aan. Tijdige rustmomenten, aandacht voor fysieke en mentale gezondheid zijn essentieel.
• Competenties en vaardigheden
  In een snel veranderende onderwijscontext vraagt het veel veerkracht om bij te blijven. Wanneer leerkrachten het gevoel krijgen dat ze niet mee zijn, daalt hun zelfvertrouwen.
• Normen en waarden
  Leerkrachten willen verschil maken. Maar als ze ervaren dat hun pedagogische waarden botsten met de praktijk – bijvoorbeeld door administratieve overlast – voelen ze zich uitgehold.
• Werk en werkomstandigheden
  Onduidelijke verwachtingen, slechte werkplanning of onvoldoende ondersteuning maken dat het werk als onhaalbaar of onmenselijk aanvoelt.

Wanneer mensen uitvallen, geven ze een signaal aan het centrum. Stress en burn-out zijn geen individueel probleem, maar een structurele uitdaging. De eerste stap kan zijn om samen te onderzoeken waar de oorzaken zouden liggen, het huis van werkvermogen kan hier een goed kader voor zijn. Wil je enkele concrete casussen bij dit kader bekijken? Lieze en Greet van Dagelijks Leren ontwikkelden deze e-learning rond het thema werkdruk.

Van overleven naar floreren: investeren in het ABC van motivatie

Een krachtige hefboom voor onderwijsgoesting, is het ABC van motivatie: autonomie, betrokkenheid en competentie. Deze drie psychologische basisbehoeften bepalen in hoge mate of iemand gemotiveerd en veerkrachtig blijft.

🌱 Autonomie – ruimte met richting

In de blog “Het team dat te veel autonomie kreeg” lees je hoe autonomie misloopt als ze niet goed gekaderd is. In het volwassenenonderwijs kun je autonomie versterken door:

• teamleden inspraak te geven in lesroosters, trajectplanning of doelstellingen;
• leerkrachten zelf keuzes laten maken binnen een gemeenschappelijke koers, of focusdoelen te bepalen voor lesteams in plaats van vrijblijvende innovaties in te voeren;
• coaching aan te bieden om individuele keuzes af te stemmen op teamdoelen.
• in te zetten op rolduidelijkheid in teamoverleg.

🫂 Betrokkenheid – werk is relationeel

In “Het team dat elkaar uit het oog verloor” werd duidelijk hoe cruciaal verbondenheid is. Zeker in centra waar teamleden verspreid werken, of waar afstandwerken de norm is maak je het verschil door:

• vaste overlegmomenten te plannen waarin niet alleen ‘moetjes’ aan bod komen;
• informele connectie te stimuleren buiten het leslokaal;
• samen te reflecteren over wat werkt – en waarom dat energie geeft.

📈 Competentie – groei is het tegengif van stagnatie

In deze case toont een team hoe kwetsbaar je bent als je onvoldoende bagage ervaart. In een centrum voor volwassenenonderwijs is het waardevol om:

• workshops aan te bieden, die kunnen gaan over het pedagogisch thema van het centrum (zoals digitalisering of evaluatie) maar evengoed over time-management of stressregulatie;
• peer learning te organiseren, bijvoorbeeld door leerkrachten elkaar inspiratiesessies te laten geven over wat bij hen werkt, of lesobservaties of co-teaching te stimuleren;
• feedback en intervisie in te zetten als hefboom voor groei.

Samen werken aan veerkracht: met Dagelijks Leren

Bij Dagelijks Leren begeleiden we teams die niet alleen willen overleven, maar floreren. We helpen centra voor volwassenenonderwijs met:

• workshops rond stresspreventie, feedback en teamwerking;
• teamcoachingstrajecten waarin we teams begeleiden bij verandering en verbinding;
• coaching voor leerkrachten die worstelen met hun draagkracht.
• begeleiding van werkgroepen rond preventieve acties en werkdrukverlaging.

We vertrekken vanuit wat al goed werkt, luisteren naar de realiteit op de vloer, en bouwen samen aan meer werkbaar werk.

Burn-outpreventie is geen eenmalige actie, maar een voortdurend leerproces. 

🔗 Meer weten of samenwerken? Neem een kijkje op www.dagelijksleren.be of stuur een mail naar info@dagelijksleren.be.